دستگاه تراش 

دستگاهي است كه با حركت محور اصلي كه توسط چرخ دنده ها و تسمه هاي متصل به موتور تغذيه مي شود ، قطعه كار گيره بندي شده را گردانده و از جهت ديگري ، ساختمان محكمي كه در خود ابزار برنده را جاي داده، پيش مي آيد و عمليات فرم دهي روي قطعه را انجام مي گيرد .

تا پيش از آنكه دستگاه ها به گونه امروزي طراحي و ساخته شود ، ساختمان دستگاه تراش فوق العاده ساده بود ، يعني تنها از يك محور اصلي كه حركت خود را از يك چرخ دستي مي گرفت تشكيل شده بود ، و يك ابزار با لبه تيز كه آزادانه در دست ماشينكار قرار مي گرفت عمل تراشكاري انجام مي شد . 

اما امروزه با پيشرفت صنعت و تكنولوژي ، اين ساختمن ساده ، به انواع و اقسام گوناگون و شكل هاي متفاوت به توليد انبوه رسيده و سراسر دنيا را به تسخير خود در آورده است . دستگاه تراش هاي جديد ، به ميله ها ، چرخ دنده ها ، بست ها ، ياتاقان ها ، اورينگ ها و خلاصه هزاران قطعه كوچك و يزرگ ديگر مجهز شده اند . اما جالب اينكه ، كليه اين دستگاه ها در نهايت ، يك عمل را انجام مي دهند و آن گرداندن يك قطعه كار ، حول محور دستگاه ، و تراشيده شدن سطح خارجي يا داخلي آن توسط دستگاههاي برنده و مخصوص .

بیشتر بخوانید: دستگاه تراش سه میل

با گردش قطعه كار ، سرانجام يك قطعه با مقطع دايره توليد مي شود كه اين مقطع ممكن است در هر نقطه ثابت يا متغير باشد . مثل پيچ ها ، مخروط ها ، ميل لنگ ها ، بوش ها و يا قطعات فرمدار ديگر . حال يك مقايسه جزيي :

دستگاه تراش ، غير از بدنه و محافظ ها كه از ورق هاي خم شده تشكيل شده ، از چه قسمت هايي ساخته شده است ؟

چند درصد قطعات تشكيل دهنده آن را مي توان با همين دستگاه تراش توليد نمود ؟

با يك آمارگيري معمولي متوجه خواهيم شد كه حدوداٌ 50درصد قطعات داخلي و خارجي يك دستگاه تراش را مي توان با يك دستگاه تراش ( دقيق ) توليد نمود . اينجاست كه اهميت و كاربرد اين دستگاه مشخص مي شود .پس علت توجه صنعتگران به اين دستگاه را مي توان بطور فهرست وار چنين بيان نمود :

1. درصد زيادي از قطعات اصلي دستگاه ها و ماشين آلات صنعتي ، كه داراي سطح مقطع دايره مي باشند توسط اين دستگاه توليد مي گردد .
2. در مقايسه با دستگاه هاي ديگر .
3. قيمت و كارايي آن ، نسبت به دستگاه هاي صنعتي ديگر ، نسبتاٌ ارزانتر و بالاتر مي باشد .
4. سرعت كار بالايي دارد ، يعني براده برداري باسرعت بالا صورت مي گيرد .
5. متعلقات آن به گونه اي طراحي شده ، كه در گيره بندي قطعات و عمليات برش به وسايل كمكي اضافي نيازي نخواهد بود . شكل زير يك ماشين تراش معمولي را نشان مي دهد  .

با تواجه به شكل فوق ، قسمت هاي مهم يك دستگاه تراش را مي توان چنين معرفي نمود :

1. جعبه دنده اصلي 
2. جعبه دنده پيشروي 
3. دستگاه حامل سوپرت 
4. سوپرت 
5. دستگاه مرغك
6. بستر ماشين 
7. سيني ماشين 

كاربرد قسمت هاي مهم دستگاه تراش 

جعبه دنده اصلي :

شامل تعدادي چرخ دنده ، با قطر هاي مختلف مي باشد كه حركت اصلي خود را از الكترو موتور مي گيرند . با تنظيم سرعت دلخواه توسط اهرم هاي تعبيه شده روي همين قسمت ، مي توان محور اصلي ( اسپيندل ) را با سرعت هاي مختلف كرداند . در بعضي از ماشين تراش هاي قديمي ، به جاي چرخ دنده از چرخ تسمه استفاده مي شد ، كه بدليل خطات احتمالي و مشكلات تنظيم كردن سرعت مناسب ، به سيستم چرخ دنده اي تبديل شد . از اين جهت ، ايمني ، سرعت عمل در راه اندازي و انتخاب سرعت مناسب  ، شرايط بهتي يافت .

اين چرخ دنده ها ، برا يتنظيم سرعت و عده دوران مناسب جهت تراش قطعات با قطر ها و جنس هاي متفاوت تعبيه شده اند . براي تغيير عده  دوران ، بايد شرايطي ايجاد شود تا امكان به وجود آمدن تراش مناسب فراهم آيد . لذا در دستگا ههاي  تراش ، اهرم هايي در بالاي چرخ دنده و پهلوي آن قرار گرفته ، كه با حركت هاي مشخص آنها ، كه روي يك پلاك فلزي نقش بسته ، مي توان اين شرايط را فراهم  آورد . بديهي است كه تعداد اهرم هايي كه جهت تغيير عده دوران در نظر گرفته شده ، برا يهر دستگاه متفاوت است ، به عنوان مثال در اكثر دستگا ههاي كوچك ، هيچ اهرمي در بالاي جعبه دنده ديده نمي شود ، بلكه تنها دو اهرم روي سينه جعبه دنده ( معمولاٌ پائين پلاك تغيير عده دوران ) قرار گرفته ، در حاليكه دستگا ههاي بزرگ ، كه به سرعت بسيار بالا و حتي بسيار پائين نياز دارند ، روي سر جعبه دنده ، يك يا دو اهرم تعبيه شده است . شكل زير دستگاه تراشي را نشان مي دهد كه فقط دو اهرم روي سينه دارد و شكل  بعدي دستگاهي را نشان مي دهد كه علاوه بر اهرم هاي روي سينه ، يك اهرم ديگر روي سر جعبه دنده دارد .

در شكل زير يكي از پلاك ها ي مشخص كننده عده دوران آورده شده كه حالت هاي مختلف اهرم ها را نشان  داده است .

همانگونه كه گفته شد ، با تغيير اهرم ها ، مي توان سرعت دلخواه  و مورد نياز را بدست آورد ؛ اين سرغت به عوامل زير بستگي دارد :

1. جنس رنده 
2. جنس قطعه كار 
3. نوع تراش  ( خشن كاري يا پرداختكاري ).
4. مقدار عمق براده برداري 
5. وضعيت و عمر ماشين 
6. چگونگي  خنك كاري 

پس از تغيير عده دوران به كمك اهرم ها و جدول داده شده ، با روشن كردن دستگاه ، محور اصلي به حركت در ميآيد .

اين محور ، توخالي و از جنس فولاد سخت شده مي باشد كه توسط بلبرينگ ، اورينگ و ياتاقان ، گيره بندي شده  و از جعبه دنده بيرون آمده است . سر اين محور ، يعني قسمتي كه از جعبه دنده خارج شده  بصورت مخروطي است  تا وسايلي كه سر مخروطي  دارند و مي توانند به عنوان وسايل گيره بندي قطعه مورد استفاده قرار گيرند روي آن سوار شوند .

لازم به تذكر است كه چرخ دنده هاي اين جعبه دنده ، بايد بطور دائم در روغن كار كنند تا اولاٌ دستگاه اصطلاحاٌ  « نرم كار كند » ثانياٌ به علت درگيري چرخ دنده ها ، خوردگي بين دنده ها به حداقل برسد . بنابر اين هر چند وقت يكبار ( معمولاٌ 5 تا 6 ماه ) بايد روغن جعبه دنده را عوض نمود كه ابتدا نوع روغن و زمان تعويض آن را در كاتالوگ هايي كه همراه خود دستگاه تراش است ، مشخص شده است .

شكل زير ساختمان داخلي يك چرخ دنده را نشان مي دهد كه حركت خود را از الكترو موتور دريافت مي كند .

جعبه دنده پيشروي :

منظور از پيشروي ، حركت سوپرت به صورت اتوماتيك يا دستس ، بسمت محور دستگاه مي باشد . جعبه دنده پيشروي ، قسمتي از دستگاه تراش مي باشد كه به كمك آن مي توان سوپرت را ، بطور اتوماتيك به طرف محور دستگاه هدايت كرد . تغيير سرعت پيشروي ، كار عمده اين جعبه دنده است ، يعني معمولاٌ با توجه به نوع تراش و فرم لبه برنده ابزار مي توان حركت سوپرت را با راهنمايي جدول پيشروي كه روي همين جعبه نصب شده ، كم يا زياد نمود . به عنوان مثال ، براي پرداخت قطعه كار ، نمي توان سرعت پيشروي را بالا در نظر گرفت ، زيرا در اثر حركت سريع ابزاربرنده ، روي سطح كار ناهمواري هايي  با ارتفاع زياد و شبيه به دنده هاي پيچ پديد مي آيد .  حال  اگر ، سرعت پيشروي كم در نظر گرفته شود ، حركت ابزار كند شده و سطح قطعه كار نيز ، ناهمواري هاي كم ارتفاع تر (مطلوب ) پيدا  مي كند تا جايي كه ممكن است با چشم غير مسلح نتوان آن ها را تشخيص داد . شكل زير تفاوت دو سرعت پيشروي را نشان مي دهد .

در اغلب دستگاه هاي تراش ، عمل پيشروي توسط يكي از اهرم هايي صورت مي گيرد كه پائين تر از اهرم هاي تغيير عده دوران قرار گرفته است . شكل زير اين نوع اهرم و جهات حركت آن را نشان مي دهد . 

بديهي است ، تراش قطعاتي كه در آن ، سوپرت به صورت دستي به طرف محور دستگاه حركت مي كند ، سرعت پيشروي به حركت دستگاه بستگي دارد و چون معمولاٌ بطور يكنواخت حركت نمي كند و كنترل آن بسيار مشكل است سطح قطعه كار به طور يكسان و يكنواخت به دست نمي ايد ، لذا پيشنهاد مي شود كه برا يتراش نهايي قطعه ، حتماٌ از پيشروي بطور اتوماتيك استفاده كنيد .

دستگاه حامل سوپرت :

دستگاه حامل سوپرت ، قسمتي از دستگاه تراش ايت كه سوپرت  و رنده گير ، روي آن بسته شده و در جهت طولي ، يعني از طرف مرغك به سمت محور اصلي يا بالعكس حركت مي كند . برا يحركت دادن اين قسمت ، چرخ دستي اي تعبيه شده  كه براحتي آن را امكان پذير مي سازد . اين چرخ دستي ، به چرخ دنده اي كه روي يك شانه حركت مي كند متصل شده و حركت دوراني را به حركت خطي تبديل مي كند .

هميشه لازم نيست كه عمل حركت ، توسط چرخ دستي صورت گيرد  ، يعني در حالت هاي خاص ، از اهرمي كه به منظور حركت اتومات پيش بيني شده و در نزديكي اين چرخ دستي قرار دارد ميتوان كمك گرفت .

با فشار دادن اهرم به سمتي كه رنده بايد حركت كند ، مي توان حركت اتومات را تهيه نمود . هنگام كار با اتومات دستگاه ، بايد دقت كرد كه اهرم به موقع قطع  شود ، در غير اين صورت  زيان جبران ناپذيري به دستگاه و قسمت رنده گير وارد خواهد شد .

اگر مقدار باري كه بايد توسط چرخ دستي ادهم ي شود ، خيلي دقيق بود ، مي توان از حلقه مدرج شده روي همين چرخ استفاده نمود . كار با اين حلقه تقريباٌ مشابه كوليس بوده و دقتي از 5/0 تا 1/0 ميلي متر و حتي در دستگا ههاي دقيقتر ، بالاتر از اين مقدار خواهند داشت . مهره كوچكي روي اين چرخ دستي وجود دارد ، كه پس از هر بار تنظيم بايد  سفت شود .

معمولاٌ  در سمت راست دستگاه حامل سوپرت ، اهرم بلندي قرارا گرفته كه به ميله اي به نام « ميله راه انداز » متصل است . با حركت اين ميله ، محور اصلي دستگاه ، شروع به حركت مي كند . اين اهرم را اصطلاخاٌ « كلاچ » مي نامند .

كلاچ در حالت عادي ، دستگاه را به صورت آماده نگه مي دارد ؛ با حركت آن به سمت پائين ، محور اصلي دستگاه در جهت خلاف عقربه هاي ساعت  حركت مي كند . وضعيت خنثي براي دستگاه ، هنگامي است كه كلاچ در حالت وسط باشد .

سوپرت :

در واقع پر كاربردترين قسمت يك دستگاه تراش ، سوپرت آن مي باشد كه روي دستگاه حامل سوپرت قرار گرفته است . اين قسمت روي راهنماهايي كه به همين منظور تعبيه شده سوار و حركت مي كند . بطور كلي سوپرت را بر اساس شكل زير ميتوان به اجراء اصلي و مهم زير تقسيم نمود :

سوپرت اصلي : روي دستگاه حامل سوپرت محكم شده و نام سوپرت به آن اطلاق مي گردد . سوپرت اصلي توسط چرخ دستي كه روي دستگاه حامل سوپرت مي باشد ، حركت مي كند . حركت اين سوپرت همتنگونه كه قبلاٌ گفته شد  در جهت طولي و از طرف مرغك تا محور اصلي و بالعكس مي باشد . 

سوپرت عرضي :

روي سوپرت اصلي سوار شده و حركت عرضي انجام مي دهد . اين قسمت توسط چرخ دستي كوچك تري كه معمولاٌ بالاي چرخ اصلي سوپرت مي باشد حركت مي كند . در واقع  اين سوپرت ع براي باردهي از محيط قطعه كار به طرف مركز يا بالعكس  پيش بيني شده است .

سوپرت عرضي نيز ، داراي حركت اتومات است . اين حركت با فشار دادن اهرم اتومات به طرف پائين يا بالا عملي مي شود . اگر اهرم به پائين كشيده شود ، سوپرت به طرف تراشكار  يعني از مركز بطرف محيط حركت مي كند ، و اگر به بالا فشار داده شود از تراشكار دور ، يعني از محيط به طرف مركز منتقل مي شود .

روي چرخ دستي مربوطه نيز حلقه تنظيم كننده اي وجود دارد كه اندازه هاي لازم را مي توان از روي آن خوانده يا كنترل نمود  ( دقيقاٌ مشابه چرخ دستي سوپرت اصلي ) .

سوپرت بالاي (ا فوقاني  )  :

روي سوپرت عرضي سوار شده و در جهت طولي ( هم جهت با سوپرت اصلي ) حركت مي كند . اين سوپرت ، حركت خود را از يك دسته يا چرخ دستي كوچكتر كه در شكل نشان داده شده ، مي گيرد . اين چرخ دستي نيز ، مثل چرخ دستي سوپرت عرضي ، به حلقه هاي مدرج مجهز شده كه اندازه هاي لازم را مي توان توسط آن تنظيم نمود .

گاهي لازم است كه قطعه اي مخروطي تراشيده شود ؛ ساخت اين قطعه با هيچ دستگاهي امكان پذير نيست مگر با دستگاه تراش . به همين منظور ، دو پيچ روي سوپرت اصلي تعبيه شده كه با شل كردن آنها مي توان زاويه مناسب را تأمين نمود . در پاي همين پيچ قسمت مدرج شده اي وجود دارد كه زاويه دلخواه را مي توان از روي آن كنترل نمود .

دستگاه مرغك :

دستگاه مرغك ، روي راهنماهاي بستر دستگاه تراش سوار شده و در طول آن ، تا نزذيكي محور اصلي ( سه نظام ) جلو مي آيد . مرغك به كمك لقمه هايي كه در زير آن بسته شده روي ريل ها ( راهنما ها ) نگه داري مي شود ، در غير اين صورت ، با فشار هاي جنبي كه به آن وارد مي شود ، امكان سقوط از روي دستگاه زياد مي باشد . لقمه ها به دو گونه مرغك را ثابت مي كنند : يا توسط اهرمي كه معمولاٌ در پهلوي راست آن قرار گرفته و يا به كمك پيچ هايي كه در كناره هاي آن تعبيه شده است . يعني مرغك را مي توان در هر جاي دستگاه كه لازم باشد با دست هل داده و براي ثابت كردن آن در جاي مورد نظر ، مهره ها  يا اهرم را محكم كرد . البته براي حركت هاي جرئي كه با هل دادن مقدور نيست ، مي توان از فلكه اي كه در انتهاي مرغك تعبيه شده استفاده نمود . با گرداندن فلكه در جهت عقربه هاي ساعت ، استوانه اي  مدرج و تو خالي از مرغك خارج مي شود ، كه ابتداي آن داراي سوراخي  مخروطي استبراي سوار كردن مرغك ، سه نظام سوراخكاري يا ابزار هايي كه دنباله مخروطي دارند . شكل زير يك دستگاه مرغك را همراه با لقمه هايي كه توسط مهره محكم مي شوند نشان مي دهد .

بستر ماشين :

پايه ها ، راهنما ها و قسمت هايي كه وظيفه حمل و هدايت جعبه دنده پيشروي ، مرغك ، دستگاه حامل سوپرت و … را دارند ، بستر ماشين مي گويند . اين قسمت ميله هايي را نيز ، كه در طول دستگاه جاسازي شده  نگهداري مي كند .

سيني ماشين :

سيني ، ورق هاي خم شده ايست كه سراسر قسمت پائيني دستگاه را مي پوشاند . 

هنگام تراشكاري ، براده ها يا قطعات كوچكي كه در هنگام تراش ، بطور مداوم قطع زده مي شوند روي آن مي افتند . در ضمن  ، آب صابون مصرفي ، پس از آنكه روي قطعه كار ريخته شد روي سيني مي ريزد تا از كثيف شدن اطراف دستگاه جلوگيري شود .

متعلقات دستگاه تراش  :

معمولاٌ كار با دستگاههاي تراش بدون بعضي از وسايل كمكي و متعلقا ت مربوطه غير ممكن است ، حتي اگر مجرب تريت تراشكاران براي ساده ترين كارها در نظر گرفته شوند . همراه با دستگاه هاي تراش ، لوازم و امكاناتي وجود دارد كه متعلقات آن دستگاه ناميده مي شوند و بطور فهرست وار عبارتند از :

1. نظام ها : شامل سه نظام ، چهار نظام ، صفحه نظام ، صفحه مرغك و سه نظام مته 
2. مرغك
3. گيره قلبي
4. لينت ( كمر بند ) : به لينت ثابت و متحرك تقسيم مي شوند .
5. درن
6. رنده گير : عبارتند از رنده گير گردان ، رنده گير روبنده اي ، رنده گير يكطرفه ، رنده گير چهار طرفه .

نظام ها :

نظام ها وسايلي هستند كه مي توان قطعات را بطور محكم در داخل آنها بست و عمل تراشكاري را انجام داد . استفاده از انواع نظام ها ، به سطح مقطع قطعه كار بستگي دارد : به اين كه گرد است ، يا مربع ، مستطيل يا شكل هاي غير هندسي ديگر . تراشكاري ، بدون استفاده از نظام ، غير ممكن خواهد بود ،  ليكن به كار بستن يكي از انواع  آن ها  الزامي است .

سه نظام  :

 براي بستن قطعاتي با مقطع دايره يا شش پهلو به كار مي رود.

سه نظام ها قطعه كار را در بين مركز محور اصلي نگه مي دارد.

منبع:magrians.com